دنیای
اقتصاد: با وجود آنکه اروپایی‌ها فعلا پای برجام ایستاده و قصد خروج از آن
را ندارند، اما به هر حال کم آوردن آنها در آینده و لغو یا تضعیف این سند
بین‌المللی و حتی خروج ایران از برجام، محال نیست. بر این اساس اگر بخواهیم
سناریویی بدبینانه، اما محتمل را برای آینده برجام در نظر بگیریم، هیچ
بعید نیست خودروسازی ایران روزهای تاریک گذشته را باز هم تجربه کند و به
شرایط سخت خود در دوران تحریم برگردد.
طبق این سناریو، اروپایی‌ها از برجام خارج می‌شوند و بنابراین شرکت‌های
خودروسازی وابسته به آنها نیز چاره‌ای جز ترک ایران ندارند و این یعنی
بازگشت به سر خط تحریم. به‌عبارت بهتر، اگر اروپایی‌ها در برجام نمانند،
حضور خودروسازان آنها در ایران حتی با وجود قراردادهای منعقد شده، به پایان
خواهد رسید و هیچ بعید نیست اتفاقات تلخی که در دوران تحریم برای صنعت
خودرو کشور رخ داد، تکرار شود.
هرچند ایران‌خودرویی‌ها به تولید محصولات پژو (با وجود منع قانونی ناشی
از تحریم) ادامه دادند، اما چون منابع اصلی تامین قطعات آنها تقریبا بسته
شد، تولیدشان به شدت افت کرد. از سوی دیگر، رنو نیز به‌عنوان دیگر خودروساز
اروپایی فعال در ایران، با وجود آنکه مانند پژو ارتباط خود را با
خودروسازی کشور کاملا قطع نکرد، اما سطح فعالیت‌هایش را کاهش داد تا شوکی
دیگر به تیراژ خودروهای تولید داخل وارد شود. به جز این دو خودروساز
فرانسوی، برخی دیگر از شرکت‌های خودروساز دنیا نیز به‌دلیل تحریم‌ها از
ایران خارج شدند، که مهم‌ترین آنها بنز، ولوو و هیوندایی بودند.
خروج بنز، ولوو سبب شد تیراژ محصولات تجاری افت قابل‌توجهی را در دوران
تحریم به خود ببیند و ایران‌خودرودیزل و سایپادیزل (دو‌تجاری ساز بزرگ
داخلی) شرکای معتبر خود را از دست بدهند. همچنین رفتن هیوندایی نیز بخش
خصوصی خودروسازی کشور را دچار مشکلات زیادی مواجه و تیراژ خصوصی‌ها را دچار
افت کرد. در واقع بخش خصوصی صنعت خودرو کشور وابستگی نسبتا بالایی به این
خودروساز کره‌ای داشت و در نهایت مجبور شد به سراغ چینی‌ها رفته و حیات خود
را با آنها ادامه دهد.
جدای از بحث افت تیراژ اما قیمت خودروهای داخلی نیز رشد زیادی را به خود
دید. کمتر مشتری ایرانی از خاطرش خواهد رفت که در آن دوران قیمت خودروهای
داخلی چند میلیون تومان بالا رفت و بازار با محصولات زیر ۱۰میلیون تومان
وداع کرد. دلیل اصلی این افزایش قیمت، علاوه‌بر مسائل روانی حاصل از تشدید
تحریم‌ها، کاهش تولید و در نتیجه کمبود خودرو بود که سبب شد قیمت‌ها در مدت
زمان نه چندان طولانی، سر به فلک بزنند. این افزایش قیمت نامتعارف، عملا
دست بسیاری از مشتریان را از بازار کوتاه کرد، زیرا قدرت خرید آنها کفاف
قیمت‌های جدید را نمی‌داد.
افت تولید و رشد قیمت البته پایان دردسرهای دوران تحریم نبود، چه آنکه
بلای کاهش کیفیت نیز بر سر خودروسازی کشور نازل شد. ازآنجاکه دسترسی
خودروسازان داخلی به منابع اصلی تامین قطعات عملا از دست رفته بود، آنها
مجبور شدند به سراغ شرکت‌های درجه دو و سه چینی و برخی دیگر از کشورها رفته
و از ناحیه آنها تامین قطعه کنند. گذشته از اینکه تامین قطعات به‌دلیل
وجود واسطه‌ها، گران از آب در می‌آمد، کیفیت آنها نیز از سطح مناسبی
برخوردار نبود و در نتیجه سطح کیفی خودروهای تولید داخل نیز متاثر از این
ماجرا، کاهش پیدا کرد.
سرنوشت خودروسازی بدون برجام
با توجه به رخ دادن این اتفاقات در خودروسازی ایران پس از برجام، حالا
این پرسش مطرح است که در صورت عملی شدن سناریوی بدبینانه و خروج اروپایی‌ها
از این توافق بین‌المللی، خودروسازی ایران چه روزگاری را تجربه خواهد کرد؟
آیا صنعت خودرو به دوران گذشته برمی‌گردد یا این بار شرایط بهتری را در
مقایسه با آن مقطع به خود خواهد دید؟
به باور برخی از کارشناسان، خودروسازی بدون برجام، معنایی جز از دست
رفتن شرکای معتبر بین‌المللی و مسدود یا باریک شدن مسیر تامین قطعات و
دریافت تکنولوژی و محدود شدن دوباره نقل و انتقالات مالی ندارد. طبعا وقتی
خودروسازان معتبر دنیا ایران را ترک کنند، عملا دیگر چندان امکان کسب دانش
فنی و تکنولوژی روز دنیا وجود نداشته و ما می‌مانیم و نهایتا یکسری از
شرکت‌های چینی. با این اتفاق، جدای از اینکه تولید خودروهای به روز و
باکیفیت در کشور با محدودیت مواجه می‌شود، تیراژ نیز به چالش کشیده شده و
افزایش قیمت نیز ذیل همه این ماجراها رخ خواهد داد. هرچند در حال حاضر بخش
اعظم خودروهای تولیدی در کشور از ساخت داخل بالایی برخوردارند، با این حال
هنوز هم وابستگی به قطعات وارداتی وجود دارد و نمی‌توان بدون تامین قطعه از
خارج چرخ خودروسازی را چرخاند. البته این به آن معنا نیست که صنعت خودرو
ایران بدون برجام تعطیل خواهد شد، اما بدون تردید به دردسر خواهد افتاد و
خودروسازان مجبورند برای تامین قطعات خود، واسطه‌ها را درگیر کرده و به
سراغ شرکتها و منابعی غیر از سورس‌های اصلی بروند.
در این مورد، حسن کریمی‌سنجری کارشناس خودرو کشور می‌گوید: سناریوی
خودروسازی بدون برجام، زمانی بدتر خواهد شد که به جای اروپایی‌ها، ایران از
برجام خارج شود، زیرا در این صورت، دیگر هیچ تمایلی از سوی شرکت‌های
اروپایی برای حضور در خودروسازی ایران وجود نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه از بین رفتن برجام، شرایط را برای خودروسازی ایران
سخت‌تر از دوران قبلی تحریم خواهد کرد، می‌افزاید: این بار و در‌صورتی‌که
ایران بخواهد از برجام خارج شود، دیگر هیچ کدام از خودروسازان اروپایی در
صنعت خودرو کشور باقی نخواهند ماند، به عکس دوران قبلی که برخی شرکتها
حداقل به‌صورت نصفه و نیمه به فعالیت خود در این صنعت ادامه دادند.
