شیفت از 4 درصدی به 96 درصدی!

روزنامه آرمان - فریبا نهاوندی: کارشناسان و فعالان اقتصادی هنوز در شوک وعده‌ها و اظهارات عجیبی هستند که برخی از نامزد‌ها بدون اینکه حتی زحمت یک محاسبه ساده ریاضی را به خود بدهند، بیان می‌کنند؛ وعده‌ها و اظهاراتی که در بیانش هیچ ملاحظه‌ای رعایت نمی‌شود و این نامزد‌ها به این فکر نمی‌کنند که برخی از گفته‌های‌شان حداقل در ذهن برخی از شهروندان چه شکاف عمیقی به وجود آورده و آنها را تا چه حد سر خورده می‌کند.

 
در حالی که عملکرد‌ نادرست و غیر شفاف شهرداری تهران در تخصیص بودجه به پروژه‌های شهری، دادن مجوز برای ساخت و ساز، املاک نجومی و... مشخص است، قالیباف در گفته‌های خود باز هم بر مساله 96 درصدی و چهار درصدی تاکید می‌کند؛ تاکیدی که با این هدف انجام می‌شود که این نامزد انتخابات ریاست جمهوری خود را حامی محرومان معرفی کند. این حرف‌ها تشابه عجیبی با گفته‌های رئیس جمهور سابق دارد که اکنون بی اساس بودن آنها برای بسیاری از شهروندان مشخص شده است. در روز‌های اخیر ما با پدیده‌ای رو به‌رو بوده ایم که می‌تواند وعده‌های نشدنی بدهد؛ وعده‌هایی که خود را در افزایش یارانه، پرداخت کارانه، ایجاد میلیون‌ها شغل طی چهار سال، 2/5 برابر کردن در آمد کشور طی چهار سال و... نشان می‌دهد. این در حالی است که کارشناسان بر این باورند که این افراد در مدیریت‌هایی مانند مدیریت شهر تهران چنان خلاف ضوابط عمل کرده اند که به گفته مسئول تهیه نخستین طرح تفصیلی منطقه ۲۲ تراکم ساخت و ساز و فشردگی بالای ساختمان‌های مسکونی و تجاری، آمار آلودگی هوا به همراه زمان تلف شده در راهبندان همگی گواه چشم انداز نامطلوب زندگی در تهران است.
 

یارانه نقدی: عوام‌ گرایی یا عدالت خواهی؟

دکتر رضا بوستانی در روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: در میان وعده‌های انتخاباتی که این روزها از نامزدهای ریاست‌‌جمهوری شنیده می‌شود، افزایش چند برابری یارانه‌ نقدی بیشترین توجه‌ها را به خود جلب کرده است.

 

برخی این سیاست را عوام‌گرایانه و برخی دیگر آن را ابزار لازم برای برقراری عدالت در جامعه می‌دانند. جدا از جدال‌های سیاسی، ارائه تحلیلی اقتصادی برای این موضوع ساده است. اگر این وعده با توجه به شرایط جاری اقتصاد توجیه‌پذیر باشد، سیاستی عدالتخواهانه و اگر تنها برای کسب آرای نیازمندان بیان شود، سیاستی عوام‌فریبانه است.

توزیع درآمد شالوده هر سیستم اقتصادی است. به‌طور مثال، بازارها وظیفه توزیع درآمد را در نظام بازار آزاد انجام می‌دهند. بنگاه‌ها محصولاتشان را در بازار کالاها و خدمات می‌فروشند و از محل درآمدی که به‌دست می‌آورند دستمزد نیروی کار، اجاره سرمایه و سهم نوآوران را پرداخت می‌کنند. در این الگوی گسترده، توزیع درآمد بر اساس مشارکت عوامل تولید در فرآیند خلق ارزش صورت می‌گیرد. جوانان با عرضه نیروی کار و سالمندان با عرضه سرمایه در درآمد ایجاد شده سهیم می‌شوند؛ بنابراین حتی بدون دخالت دولت، درآمد در اقتصاد توزیع می‌شود.

البته همه افراد جامعه امکان مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی را ندارند. کمک‌های دولتی ابزاری است برای تضمین کرامت انسان‌هایی که ناخواسته از ورود به بازار‌ها محروم شده‌اند. ممکن است افراد به‌دلیل معلولیت‌های جسمی برای همیشه یا به‌دلیل بیماری برای مدتی از بازار خارج شده باشند. خانوارهای تک‌سرپرست که از افراد خردسال یا بیمار نگهداری می‌کنند به واسطه ارائه این خدمت اجتماعی، زمان کمتری برای مشارکت در بازار در اختیار دارند؛ بنابراین دولت باید از طریق توزیع سهمی از درآمد میان خانوار‌هایی که به‌دلیل بیماری، ناتوانی و مسوولیت‌های اجتماعی از درآمد محروم شده‌اند - برای تکمیل مکانیزم توزیعی بازار - بکوشد.

اگر نابرابری در جامعه افزایش یافته است باید سیاست‌ها متناسب با علل نابرابری تدوین شوند. هیچ مشاهده‌ای تایید نمی‌کند که نابرابری نتیجه بیماری و معلولیت بخش گسترده‌ای از شهروندان ایرانی است که بدون کمک دولت امکان زندگی سعادتمندانه را ندارند. خیل جوانان سالم و تحصیلکرده - اما بیکار - نشان می‌دهد که مشکل جای دیگری است. آنچه به نابرابری منجر شده فاصله‌ گرفتن از ساز و کار بازار است. انحصار بر اساس محدود کردن مشارکت بنا شده است؛ قانون کار تنها از شاغلان حمایت می‌کند؛ بازار سرمایه به پس‌‌اندازها سودی متناسب با اهمیتشان در اقتصاد نمی‌دهد؛ فضای کسب‌و‌کار از بنگاه‌های جدید حمایت نمی‌کند و... همه این موارد نشان می‌دهد از نیروهای پرقدرت بازار آزاد برای فقرزدایی و ساخت جامعه برابرتر استفاده نشده است؛ بنابراین اولویت اصلی در رویکردهای عدالتخواهانه باید رفع موانع ورود به بازار و افزایش مشارکت آحاد جامعه باشد.

حتی در برخورد با نابرابری، پرداخت یارانه نقدی آخرین گزینه است. دولت‌ها تلاش می‌کنند با فراهم کردن امنیت، آموزش و بهداشت، فرصت‌هایی برابر برای همه افراد جامعه ایجاد کنند. همچنین با توانمندسازی اقشار آسیب‌پذیر آنها را دوباره به جامعه بازمی‌گردانند و آنها را در کنار دیگر همنوعان خود قرار دهند. با این اوصاف بیراه نیست اگر وعده پرداخت حاتم‌وار یارانه نقدی را که بدون در نظر گرفتن عوامل فقرآفرین بیان می‌شود، تنها سیاستی عوام‌گرایانه بخوانیم. سیاستی که نه با منطق اقتصادی و نه با کرامت انسانی سازگار است. یادمان باشد عدالت با آزادگی زیباتر است. حتی اگر با پرداخت یارانه نقدی بتوان برابری ایجاد کرد، ولی این برابری، آزادگی را برای یارانه‌بگیران همراه نخواهد داشت. پیش‌تر بسیاری بر ارزش کار و آزادگی تاکید کرده‌اند، اما سخن سعدی همچنان شنیدنی است: «هر که نان از عمل خویش خورد، منت حاتم طائی نبرد.»