خرید هواپیما: سیاست درست یا غلط؟

دکتر رضا بوستانی در روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: پرونده خریدهای هواپیما بعد از اجرای برجام همچنان ادامه دارد. در آخرین تحولات، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران دیروز 4 فروند هواپیمای ‌ای‌تی‌آر تحویل گرفت. اما خرید هواپیما آن هم در این تعداد، چه ضرورتی دارد؟ پاسخ به این سوال را باید در نیازهای اقتصادی ایران جست‌وجو کرد.

 

مطالعات تاریخی نشان می‌دهد یکی از موانع پیشرفت اقتصادی در ایران، فقدان شبکه حمل‌و‌نقل کارآمد بوده است. در حالی که وسعت جغرافیایی ایران ضرورت دسترسی به شبکه حمل‌و‌نقل را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد، عدم‌سرمایه‌گذاری در این بخش محدودیت شدیدی بر فعالیت‌های اقتصادی اعمال کرده است.

ایران در فهرست 20 کشور وسیع جهان قرار دارد. برای درک وسعت جغرافیایی ایران شاید ذکر این نکته کافی باشد که مساحت ایران از مجموع مساحت آلمان، فرانسه، انگلستان، ژاپن و کره‌جنوبی بیشتر است. این سرزمین پهناور البته پستی و بلندی‌های بسیاری دارد: مناطق کویری نیمی و مناطق کوهستانی یک‌ سوم سرزمین ایران را پوشانده‌اند و در نتیجه این ناهمواری‌ها کانون‌های جمعیت در سطح کشور به شدت پراکنده شده‌‌اند.

رشد استاندارد زندگی در این کانون‌های پراکنده تولید و مصرف به سطح ارتباط میان آنها بستگی دارد. وجود یک سیستم حمل‌و‌نقل کارآمد به واسطه کاهش هزینه‌های مبادله می‌تواند به یکپارچه‌شدن بازار عوامل تولید و محصول منجر شود و با بهره‌گیری از صرفه‌های ناشی از مقیاس استاندارد زندگی شهروندان را ارتقا ‌دهد. اما اقلیم ایران با هر نوع سیستم حمل‌و‌نقلی سازگار نیست. فقدان رودهای بزرگی که امکان کشتیرانی را در عمق خاک ایران فراهم کنند، باعث شده استفاده از حمل‌و‌نقل کم‌هزینه آبی غیرممکن و ارتباطات میان شهر‌ها و روستاها به حمل‌و‌نقل زمینی و هوایی محدود شود.

البته تجربه گذشته نشان می‌دهد در استفاده از تکنولوژی‌های جدیدی که هزینه‌های حمل‌و‌نقل را کاهش می‌دهند چندان موفق عمل نشده است. به طور مثال، ایران بسیار دیرتر از دیگر کشورهای جهان و منطقه احداث خطوط راه‌آهن را آغاز کرد و پس از گذشت یک قرن همچنان شبکه راه‌آهن، متناسب با نیازهای اقتصادی گسترش نیافته است. شرایط در حمل‌و‌نقل هوایی نیز چندان جالب نیست. فقدان زیرساخت‌‌های فرودگاهی و ناوگان کوچکی از هواپیماهای فرسوده امکان نقش‌آفرینی را از این صنعت گرفته است. در نتیجه همچنان بسیاری از مناطق کشور از سیستم حمل‌و‌نقل بی‌بهره‌اند و این باعث شده است بازارها به‌صورت جغرافیایی تفکیک شوند. تفاوت قیمت کالاها، تفاوت نرخ بیکاری، تفاوت تورم و نابرابری درآمدی در مناطق مختلف نشان از گسستگی میان اقتصادهای محلی دارد. به‌طور مثال، تفاوت معنادار قیمت محصولات کشاورزی در مزرعه و میوه‌فروشی‌های شهرهای بزرگ که تنها به واسطه فاصله جغرافیایی از یکدیگر جدا شده‌اند، از سیستم حمل‌و‌نقل ناکارآمد نشات می‌گیرد.

خرید هواپیماهای جدید توسط شرکت‌‌های دولتی و خصوصی می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات بلندمدت در بخش حمل‌و‌نقل باشد. با ادامه این روند می‌توان انتظار داشت نقش این صنعت در زندگی روزمره همه مردم پررنگ‌تر شود. با تقویت صنعت هوایی، بهره‌‌وری استفاده از منابع تولیدی (زمین، نیروی انسانی و منابع طبیعی) افزایش می‌یابد، جذابیت ایران برای گردشگران داخلی و خارجی بیشتر می‌شود و حتی می‌توان انتظار داشت تلفات سوانح جاده‌ای کاهش یابد. اینکه با این اقدامات یکی از موانع تاریخی پیشرفت برطرف شود، بستگی به تحولات آینده دارد؛ ولی بدون تردید جهت‌گیری‌ها به درستی انتخاب شده‌اند.

ورود نخستین بوئینگ تا یک ماه آینده

خبرگزاری مهر: نخستین هواپیما از ۸۰ فروند هواپیمایی که ایران ایر با بوئینگ بر سر خرید آنها به توافق رسیده، تا یک ماه آینده به ایران می‌آید؛ این هواپیما، مرجوعی ترکیش ایر است.

 

وزارت خزانه داری آمریکا (اوفک) مجوز فروش ۱۸۰ فروند هواپیمای ایرباس و بوئینگ به ایران را تائید کرد و بر این اساس نخستین فروند هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ از هواپیماهای خریداری شده از سوی ایران ایر تا یک ماه آینده وارد ناوگان هواپیمایی شرکت هما خواهد شد. قرارداد خرید هواپیما از بوئینگ، شامل ۸۰ فروند انواع هواپیماهای مسافری کوتاه برد، میان برد و بلندبرد است که این هواپیما (۷۷۷) جزء هواپیماهای بلندبرد محسوب می شود.

نخستین فروند بوئینگ ۷۷۷ که قرار است بزودی به ایران تحویل داده شود، مرجوعی از شرکت ترکیش ایرلاین (شرکت هواپیمایی دولتی ترکیه) است که پس از انصراف این شرکت از خرید آن، شرکت بوئینگ آن را به ایران تحویل خواهد داد.

در همین ارتباط، اصغر فخریه کاشان، قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در گفت وگو با خبرنگار مهر ضمن تائید این خبر، گفت: این هواپیما که دارای مجوز فروش از اوفک (OFAC) ـ دفتر دارایی های خارجی خزانه داری کل آمریکا ـ است، تا یک ماه آینده وارد ناوگان هوایی ایران ایر می شود.

قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در امور بازرگانی بین المللی با تأکید بر این که شرکت بوئینگ برای فروش همه ۸۰ فروند هواپیمایی که ایران ایر سفارش داده، توانسته از اوفک مجوز بگیرد، افزود: این هواپیما که به زودی وارد آسمان ایران می شود، هواپیمایی است که شرکت ترکیش ایرلاین از خرید آن انصراف داده است.

وی در مورد علت مرجوعی بودن این هواپیما اظهار کرد: نباید از لفظ مرجوعی برای خرید و فروش هواپیماهای نو استفاده کرد. درواقع در عبارت «مرجوعی» نوعی بدفهمی برای مخاطب وجود دارد و رسانه ها به اشتباه این واژه را به کار می برند که سبب می شود مخاطب فکر کند «پس مانده» کشورهای دیگر به ایران فروخته شده است. حال آنکه چنین نیست.

این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی تصریح کرد: سیستم خرید و فروش هواپیما در دنیا، شبیه روشی است که در ایران خودرو به مشتریان فروخته می شود؛ خودروساز پس از کسب آپشن های مورد نظر خریدار، به او وعده تحویل خودرو در چند ماه آینده را می دهد اما بسیار اتفاق می افتد که خریدار پیش از سررسید، تقاضای استمهال زمان تحویل خودرو به دلیل نداشتن منابع مالی یا هر دلیل دیگری را دارد. در خصوص هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ نیز همین اتفاق افتاده و ترکیش ایرلاین که در نوبت تحویل آن تا یک ماه آینده بوده، به دلایلی از تحویل گرفتن آن انصراف داده است.

فخریه کاشان ادامه داد: پس از انصراف ترکیه از خرید این هواپیما، بوئینگ به ما پیشنهاد داد که با توجه به اینکه وعده تحویل نخستین بوئینگ ایران ایر، در ۲۰۱۸ است، چنین هواپیمایی با این مشخصات وجود دارد که می توانیم آن را به ایران ایر تحویل دهیم. در حال حاضر نیز کارشناسان شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) در حال بررسی چندصد صفحه مشخصات این هواپیما هستند که در صورتی که با آب و هوا و میزان نیاز حمل و نقل هوایی ایران سازگار باشد، آن را تحویل می‌گیریم.

وی با بیان اینکه در صورت هماهنگ بودن آپشن های این هواپیما با نیاز ایران ایر، این هواپیما ظرف یک ماه آینده تحویل مقامات کشورمان خواهد شد، خاطرنشان کرد: اما در صورتی که بخواهیم تغییراتی در ویژگی های داخلی آن مانند تعداد صندلی ها یا سیستم آشپزخانه تهیه غذای سرد و گرم هواپیما ایجاد کنیم، تحویل آن به دو ماه آینده موکول می شود.