فرارو:
یکی از مسائلی که در چند دهه اخیر گریبان‌گیر اقتصاد ایران است، مسئله عدم
اعتماد و استقبال از کالاهای داخلی است که در هر برهه زمانی دولت‌ها تلاش
کردند این مشکل را رفع کنند. اما یا راهکارها فایده نداشته یا مشکل از جای
دیگری بوده است.
بعد از آنکه مقام معظم رهبری سال 97 را سال حمایت از تولید داخلی نام
نهادند صحبت‌ها از دلایل عدم اقبال کالای داخلی بیش از پیش داغ شد. برخی
معتقد بودند که برای سامان دادن به بازار داخلی باید از ورود کالاهای مشابه
به کشور جلوگیری شود. برخی دیگر مشکل را در کیفیت کالاها می‌دانند و بر
این باورند که زمانی مصرف کننده حاضر به استفاده و هزینه در قبال کالای
ایرانی می‌شود که باور داشته باشد کیفیت آن نسبت به نمونه مشابه که وارداتی
است، برتری‌های ملموس و قابل توجهی دارد.
اما اینها قاعدتا نمی‌توانند تنها عوامل برای ایجاد اقبال کالای داخلی
باشند. به هرحال در بازار مواردی وجود دارد که موجب پیروزی با شکست یک برند
می‌شود. مواردی مانند تبلیغات. این همان موضوعی است که تولیدکنندگان داخلی
توجه‌ای به آن ندارند و برخلاف آنها کمپانی‌های خارجی تمرکز جدی بر کیفیت،
گستردگی و کارایی تبلیغات دارند.
امنیت و حمایت اولویت بازار داخلی
البته عوامل دیگری هم وجود دارد. عواملی مانند امنیت، فضای رقابتی از
جمله مواردی است که تحلیلگران اقتصادی برا ان تاکید دارند. مهدی پازوکی
کارشناس مسائل اقتصادی یکی از همین افراد است. او در گفتوگو با فرارو ضمن
بیان این مسئله که بازار ایران نیازمند امنیت است، عنوان کرد: «ما در
اقتصاد باید یک مسئله را یاد بگیریم و آن این است که تئوری علم اقتصاد بر
اساس مطلوبیت مصرف کننده است. یعنی اگر کالایی برای مصرف‌کننده مطلوبیت
نداشته باشد، این حق مصرف‌کننده است که از اون کالا استفاده نکند؛ بنابراین
باید یادمون باشد که اقتصاد توصیه اخلاقی نمی‌پذیرد و اگر می‌خواهیم تولید
ملی ما مورد استقبال قرار گیرد، ابتدا باید از سرمایه‌داران داخلی حمایت
کنیم. این درحالی است که متاسفانه داشتن سرمایه از سوی برخی تندرو‌ها جرم
محسوب می‌شود.»
وی تصریح کرد: «باید در گام نخست امنیت را برای سرمایه‌داران فراهم کنیم
و از سوی دیگر استفاده مناسبی از ویژگی‌های خوب اقتصاد کشورمان انجام
دهیم. نباید فراموش کنیم که اقتصاد ایران ویژگی‌هایی دارد که ما را از
کشورهای منطقه متمایز کرده است. انرژی و نیروی کار ارزان و همچنین نیروی
کار تحصیل‌کرده از جمله مواردی است که به ایران برتری داده است.»
او افزود: «اما متاسفانه به دلیل اینکه با جهان تعامل نداریم و امنیت را
برای سرمایه‌داران فراهم نمی‌کنیم، هیچ پیشرفت محسوسی نداشته ایم. زیرا به
عنوان مثال داشتن سرمایه در سطح بالا از لحاظ فرهنگی و روانی جرم تلقی
می‌کنیم، کسی به دنبال بزرگ شدن در ایران نیست. یک زمانی کره‌ای‌ها حتی
تلویزیون برای دیدن نداشتن و ما در همین خیابان آزادی پارس الکترونیک را
تولید می‌کردیم. به دلیل این بود که با آلمان‌ها تعامل خوبی داشتیم و سواد و
امکاناتشان به خوبی استفاده کردیم.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «حالا به چند دهه اخیر نگاه کنید. اموال
یکی از بهترین سرمایه‌گذاران کشور یعنی حاج محمدتقی برخوردار مصادره شد و
بخشی از کارخانه این فرد به تندرو‌هایی رسید که نمی‌خواهم درباره آنها
صحبت کنم. اما این نشان می‌دهد که ما طی این سال برخورد‌های اشتباهی داشتیم
که باعث شده از یک شرایط تقریبا مناسب و ایده‌آل به اینجا برسیم؛ بنابراین
اگر می‌خواهیم تولیدات داخلی مورد استقبال و اعتماد جامعه ایرانی قرار
بگیرد، ابتدا باید از تولیدکنندگان داخلی حمایت کنیم.»
او تاکید کرد: «حمایت به این معنی است که انحصار در کشور از بین برود.
اگر قرار باشد تولیدکنندگان داخلی فعالیت خودشان را بهبود ببخشند و گسترش
بدهند باید عرصه رقابتی باشد. اما متاسفانه بخش عمده اقتصاد ایران در
انحصار برخی افراد و گروه‌ها است. من فکر می‌کنم اگر ما زمینه را برای
رقابت میان بنگاه‌های اقتصادی فراهم کنیم و فضای کسب و کار را مناسب تولید
کنیم، قطعا کالای ایرانی می‌تواند در ایران و هم در منطقه می‌تواند وارد
رقابت شویم.»
این اقتصاددان با بیان اینکه این یک رویا نیست، ادامه داد: «ما زمانی در
چنین شرایطی بودیم. به عنوان مثال در دوره‌ای لاستیک بریجستون ایران
کیفیتش به مراتب از بریجستون ژاپن بالاتر بود، اما ما چه کردیم؟ ما آن را
مصادره و به یک نهاد واگذار کردیم که هیچ سررشته‌ای از تولید لاستیک نداشت.
در مجموع به عقیده من راهکارش این است که اگر می‌خواهیم تولید داخلی مورد
توجه قرار بگیرد از تولیدکننده و به خصوص سرمایه‌دار داخلی حمایت کنیم.»
پازوکی در پایان گفت: «واقعیت این است که اقتصاد ایران کاملا کلنگی است.
ما سال‌هاست که دیگر سرمایه‌داران دونقش و سه نقش نداریم. در عوض ببینید
در جهان چگونه کمپانی‌های فراملیتی دنیا را گرفته اند؛ بنابراین همین عدم
امنیت موجب شده ما نتوانیم در اقتصاد موفق عمل کنیم. خوب در چنین شرایطی
تولیدات مناسبی هم نخواهیم داشت و مردم از آنها استقبال نمی‌کنند. ما باید
این بی‌مهری‌ها نسبت به تولیدکنندگان و سرمایه‌داران را متوقف کنیم.»
ایجاد محدودیت برای کالای خارجی
اما حسین کنعانی مقدم تحلیلگر مسائل سیاسی از جمله افرادی است که تاکید
دارند برای رونق بازار داخلی محدود کردن واردات و تولیدکنندگان خارجی
اولویت دارد. وی در گفتوگو با فرارو اظهار کرد: «ما در یک جنگ اقتصادی با
غرب قرار داریم و شاهد این هستیم که این جنگ تجاری میان چین و آمریکا چگونه
بر اقتصاد منطقه تاثیر گذاشته است. متاسفانه ورود کالاها به داخل کشور هم
به دلیل اینکه بعضا قاچاقی وارد می‌شوند و هم به دلیل اینکه با تعرفه
پایین وارد می‌شوند، تبدیل به رقبای جدی و شکست ناپذیر تولیدات داخلی
می‌شوند. در چنین شرایطی تولیدکنندگان داخلی هم که از یک سو به دلیل
قیمت‌های پایین کالای خارجی و از سوی دیگر به دلیل هزینه‌های زیاد تولید
نمی‌توانند رقابت کنند، کار برایشان سخت می‌شود.»
او ادامه داد: «نکته بعدی بحث فرهنگی است. ما وقتی می‌بینیم که دشمن ما
را تهدید و تحریم می‌کند و با وجود تاکیدات مقام معظم رهبری، همچنان در
بازار ما کالاهای آمریکایی و انگلیسی و... پیدا می‌شود. یعنی به عبارت
ساده‌تر کشورهایی که با ما درگیر هستند به راحتی کالای خود را به ایران
ارسال می‌کنند و در بازار ما به فروش می‌رسانند. نکته جالب این است که صدا و
سیمای ما هم مداوم این کالاها را تبلیغ می‌کند.»
این فعال اصولگرا افزود: «خب برای نهادینه کردن کالای ایرانی لازم است
در ابتدا بازار دشمن را تحریم کنیم و از سوی دیگر اجازه تبلیغ به آنها
ندهیم. یعنی اجازه ندهیم در خیابان‌ها و صدا و سیمای ما کالای خود را تبلیغ
کنند. زیرا هم پول دارند و قدرت برندشان بالا است و می‌تواند فضا را از
دست تولیدکنندگان داخلی بگیرند. اقدام بعدی این است که نباید اجازه ورود
کالاهای خارجی به کشور را بدهیم و اگر هم وارد می‌شود با تعرفه‌های سنگین
وارد شوند. با این روش بازار در اختیار تولیدکننده داخلی قرار خواهد گرفت.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا بهتر نیست به جای نگاه و اقدام سلبی،
کیفیت تولیدات داخلی و میزان تبلیغاتشان افزایش پیدا کنید، گفت: «ببینید
تبلیغات در ایران هزینه دارد و در ایران به مراتب بالاتر است. مثلا همین
تعرفه‌هایی که صدا و سیما از سفارش دهندگان می‌گیرد به حدی بالا است که
تولیدکنند داخلی قادر به پرداخت آن نیست. مسئله این است که کمپانی‌های
خارجی دارای برند هستند و از سرمایه‌های کلانی برخوردارند، اما ما
تولیدکنندگان مان خرد هستند و توان ندارند.»
کنعانی مقدم در پایان عنوان کرد: «در این بازار رقابتی ما نمی‌توانیم
رقابت کنیم و به همین دلیل تولیدکننده داخلی برای اینکه قیمت را کاهش دهد
کیفیت را پایین میاورند. همین پایین آوردن کیفیت موجب می‌شود که نه آنها
بتوانند صادر کنند و نه مردم تمایلی به خرید کالای ایرانی داشته باشند؛ لذا
باید همه چرخ‌دنده‌های اقتصاد کشور با هم کار کنند. نمی‌شود اقتصاد بازار
راه خودش برود و صادرات و واردات راه خودش را برود و سرمایه‌دار و تولید
کننده هم راه خودشان را بروند. باید همه اینها هماهنگ باشند تا بتوانیم
شرایط را برای بازار کالای داخلی فراهم کنیم.»
